مفهوم شناسی اوهام و خرافات

در بحث از پدیده ی خرافه پرستی با دو واژه ی «اوهام» و «خرافات» روبه روئیم، که برای درک بهتر خرافه پرستی الزم است تا به تعریفی دقیق از این دو مفهوم برسیم:

کلمه ی «خرافه» که مفرد خرافات است، لغتی عربی است که ریشه ی آن «خرف» به معنی چیدن میوه است. خرافه در لغت به معنای سخن بیهوده، عقیده ی فاسد و رأی باطل، زوال عقل ناشی از پیری و نیز به معنای افسانه و داستان بی اساس است؛ به عبارت دیگر، اعمال و عقاید خالف عقل است. در اصطالح، خرافات یعنی اخبار، اعمال و عقیده های بی اساس و باطل. امروزه در زبان فارسی خرافات به معنای عمل یا اعتقاد ناشی از نادانی، جهل، ترس از ناشناخته ها، اعتقاد به جادو و بخت یا درک نادرستِ علّت و معلول هاست. بنابراین خرافه به چیزی گفته می شود که توجیهی عقالنی نداشته باشد؛ روابط علِت و معلولی بین دو چیزی برقرار کند که هیچ گونه ربطی به هم ندارند.

در فرهنگ انگلیسی تعریف دقیق تری از واژه ی خرافه آمده است و آن اینکه باور یا عقیده به نحس بودن یک چیز، شرایط، حادثه، عمل خاص و نظایر آن، فاقد پشتوانه ی علمی. 

به طور کلی، خرافات یک تصور و عقیده ی نامعقول و بی اساس است که با رفتارهای معینی بر روی وقایع آینده، بدون داشتن هیچگونه ارتباط علّی و معلولی و بدون هیچ ارتباط سودمندی، تأثیر می گذارد. نمونه های خرافات از فرهنگی به فرهنگی دیگر بسیار زیاد و متفاوت است. یک قمارباز ممکن است، باورش بر این باشد که پیروزی و برد در پوکر، منوط به نشستن روی صندلی مخصوصی است تا اینکه پیروزی و برد خود را در مهارت یا 

قانون های معمولی ببیند.

اوهام نیز در بحث از پدیده ی خرافات مطرح است که معنای لغوی آن که جمع «وهم» است، آن حالت ذهنی ای است که با آن معانی جزئی ادراک می شود ولی معنای اصطالحی آن که در اینجا منظور است، واقعی پنداشتن آن چیزهایی است که از نظر علمی، منطقی و عقلی نادرست و غیرواقعی هستند.

کینبام بانی، در کتاب جرم شناسی عنوان می کند به طور کلی می توان گفت، خرافه پرستی عبارت است از داشتن عقاید باطل و غیر علمی و غیر منطقی درباره ی عالم و تأثیر طبیعت یا قوای ناپدید در طبایع انسان. البته از آنجا که خرافات از فرهنگی به فرهنگی دیگر بسیار زیاد و متفاوتند که در اشکال مختلف طالع بینی، فالگیری، جادوگری، طلسم، افسانه و باورها و رفتارهای مختلف نامعقول و بی اساس مانند نحسی یا سیه بودن بعضی از ایّام متجلی می شود، می توان آن را به طور کامل تر اینگونه تعریف نمود: خرافه پرستی عبارت است از پیرویِ عقاید باطلِ بی اساس که با درجه ی فرهنگ و دانش جامعه ای که شخص خرافی منسوب به آن است هیچ گونه تناسبی نداشته باشد. 

خرافات انواع و گونه های متفاوتی دارد که به طور کلی می توان آنها را در غالب سه شکل زیر بیان کرد:

1- اعتقاد به این که اگر به عمل خاصی اقدام شود نتیجه ی خوبی در بر نخواهد داشت.

2- اجرای مراسم خاصی که نتیجه ی دلخواه را به بار خواهند آورد.

3- ذکر عالیم و اوراد خاصی که به اعتقاد بیان کنندهی آنها باعث حوادثی نیک یا بد خواهند شد.

گردآوری : مجله تفریحی آپاچیا